با توجه به خدمات ارزنده علینقی وزیری که آکادمیک کردن موسیقی ایرانی از مهم ترین آن است از او می توان به عنوان "معلم اول" در این هنر یاد کرد.

به گزارش سایت خانه موسیقی، 17 مهرماه امسال با یکصد بیست و هفتمین سالروز تولد علینقی وزیری، استاد موسیقی ایران مصادف شده است. به همین مناسبت یادداشتی از سوی بهزاد مقوم، پژوهشگر موسیقی برای سایت خانه ارسال گردیده که آن را می خوانیم: 

پس از صدها سال وارد کردن نت و قواعد مربوطه به موسیقی اصیل ایرانی و زدودن پیرایه هایی توهین آمیز از اهالی این هنر از اقدامات سترگ و در خور تحسین وزیری بوده بطوریکه امروزه تمام هنر مندانی که به علم موسیقی آشنایی دارند بدون استثنا مدیون این هنرمند هستند.

وزیری در این مسیر نه تنها یکه و تنها بود بلکه عوامل زیادی که همواره با بدعت و نوآوری سرجنگ و ستیز دارند، مانع او بوده و بر ناهمواری راهش می افزودند.

هنوز هم پس از گذشت بیش از یک سده کم نیستند افرادی که اعتقاد دارند نت و قواعد مربوطه موجب از بین رفتن لطافت موسیقی ایرانی شده و بر اصالت آن لطمه می زند.

درحالیکه دیدم که شاگردان و پیروان مکتب وزیری ضمن آموزش و اشاعه علوم مربوطه به زیبایی توصیف ناپذیری موسیقیایرانی را اجرا کرده و آثاری فاخر و ماندگاری برای دوستداران فرهنگ و هنر ایران زمین به یادگار گذاشتند.

وزیری در هفدهم مهر ماه 1265 شمسی در خانواده ای آشنا به موسیقی دیده به جهان گشود و از 15سالگی نواختن تار را در محضر داییش "حسین قلی خان"و"درویش خان" فراگرفت و به توصیه آنان نواختن "ویلن" را همزمان آغاز کرد.
استعداد فوق العاده و پشتکار وی موجب شد که پس از چندی از شاگردان برجسته آن دو استاد شود.

وی پس از آموختن مقدمات موسیقی و نت خوانی، برای فراگیری مبانی موسیقی از جمله"هارمونی"(هماهنگی) و "سلفژ"(سرایش) به اروپا رفت و سالها در آلمان وفرانسه به فراگیری موسیقی پرداخت.

وزیری پس از گذراندن دوره موسیقی در اروپا به ایران باز گشت تا چراغ خاموش موسیقی ایران را نوری دوباره ببخشد.
موسیقی ایرانی سالیان دراز به صورت شفاهی و" سینه به سینه" آموزش داده واجرا می شد و حتی استادان به نام کشور نیز از دانش موسیقایی بی بهره بودند.  

در شرایطی که ارتباط میان ایران با کشورهای دیگر دنیا به صورت کنونی نبود، طبیعتا قابلیت های ارائه موسیقی غیر ممکن بوده وهر تبادلی که می بایست دوسویه میان موسیقیدانان ما و سایر ممالک دیگر انجام شود، میسر نبود.

 وزیری توانست با تبدیل موسیقی شفاهی به نوشتاری و مکتوب، آن را به صورت "زبان فهم"به دنیا ارائه دهد. او برای نخستین بار تعلیم صحیح و اصولی "ویلن" را در ایران آغاز کرد و تفاوت نواختن این ساز با "کمانچه" را به شاگردانش آموخت.

"ابوالحسن صبا"،"روح الله خالقی"، "مهدی برکشلی"، "موسی معروفی"،"جواد معروفی"،" حسینعلی ملاح"و"فروتن راد" از جمله شاگردان این هنرمند بودند که همگی از بهترین استادان موسیقی در سطح کشور به شمار می روند.

وزیری در ساختن مارش ملی و میهنی زحمات فراوانی کشید و قطعاتی مانند"خاک ایران"،"ای وطن"و"مارش ظفر" را ساخت.
وزیری پس از"عارف قزوینی" نخستین کسی است که موسیقی ایرانی را از انزوا بیرون آورد و آن را به طور علمی دردسترس مردم قرار داد.

تلاش های این استاد برجسته برای شناساندن موسیقی ایرانی در داخل و خارج متمرکز بود و برای آشنا کردن مردم ایران با موسیقی اصیل و پویای ایرانی کنسرت های متعدی را در نقاط مختلف کشور برپاکرد.

وزیری در نواختن همه سازهای ایرانی مهارت داشت ولی ساز تخصصی او تار بود و برای این ساز اهمیت خاصی قائل بود و سه نوع تار از قبیل "تار سوپرانو"، "تارآلتو" و"تارباس" ابداع کرد.

آثار این استاد را می توان از چهار بخش "بی کلام"، "موسیقی با آواز"، "اپرت" و"نمایشنامه" تقسیم کرد که از وی در هر یک از بخش ها آثار ارزشمندی برجای مانده است.

"به سوی تخت"،"مارش ظفر"،"مارش ایران"،"مارش اصفهان"،"بند باز"،"دختر ژولیده"،"حاضر باش"،"ژیمناستیک موزیکال"،"دزدی بوسه"،"رقص دختر من"،"سمفونی شومو"،"سمفونی نفت" از جمله قطعات بی کلام کلنل وزیری است.
"پاینده ایران"، "سرود مهر ایران"، "خریدار تو"، "شکایت نی"، "نیمه شب" نیز از جمله آثار وزین اوست که به صورت سرود و ترانه تنظیم شده است.

از این هنرمند همچنین اپرت هایی از قبیل "دایی کچل"، "گلرخ"، "شوهر بدگمان" برجای مانده است. علینقی وزیری در واقع با توام کردن نت وقواعد مربوط به آن، موسیقی و مفلوک ایرانی را جانی دوباره بخشید.

رواج موسیقی"پولیفونیک"(چند صدایی) از دیگر خدمات ارزنده این استاد بوده است به طوری که پیش از آن عموما ارکسترهای ایران به صورت "هموفونیک"(تک صدایی) و تنها با یک خط ملودی اجرا می کردند و معمولا نوازندگان از دانش چندانی برخوردار نبودند ولی پس از رواج موسیقی چند صدایی ارکسترها ملودی های چند خط را اجرا کردند که این امر بجز ارتقای دانش نوازندگان حجم صدا دهی ارکستر را چند برابر کرد.

نام گذاری ربع پرده با عنوان "کرن" و "سری" از دیگر ابتکارهای جالب این هنرمند بی بدیل بوده به طوری که هرکدام از این نام ها در حروف ابجد برابر با 270 و برابر با "علینقی" است.

وزیری از زبان هنرمندان    

اغلب موسیقیدانان معتقدند  با توجه به دانش، صلاحیت و زحمات  وزیری، او بزرگترین سرمایه موسیقی ایران است و به حق باید اورا پدر موسیقی ایران  دانست.

شادروان"فریدون حافظی" نوازنده پیشکسوت تار گفت:استاد وزیری نخستین کسی بود که به وسیله نت و قواعد علمی، موسیقی ایرانی را از لجام گسیختگی نجات و به آن حالت ارکسترال داد و تمامی کسانی که به نوعی در این حوزه فعالیت دارند مدیون این هنرمند بزرگ هستند.

وی می افزاید: تا پیش از وزیری موسیقی ایرانی جنبه مطربی داشت، اغلب نوازندگان نت نمی دانستند و در واقع با خدمات این استاد این هنر وارد مرحله نوین و تازه ای شد.

حافظی با بیان این که او موسیقی عقب مانده ما را با تلاش شبانه روزی سروسامان بخشید، خاطر نشان کرد: رواج ارکسترهای "پولیفونیک"(چند صدای) و نوشتن "پارتیتور" توسط کلنل وزیری حجم صدا دهی را به چند برابر افزایش داد.

وی تصریح کرد: برای ارتقای موسیقی کسی می تواند موثر باشد که ضمن داشتن دانش این رشته هنری، به مرحله بالای موسیقی از جمله "کمپوزسیون"(آهنگ سازی)، رهبری و هارمونی دست یابد و وزیری تنها کسی بود که در زمان خود این صلاحیت را داشت.

به گفته  حافظی، علینقی وزیری را می توان نخستین پایه گذارموسیقی جدید ایران پس از انقلاب مشروطیت دانست و از وی در ردیف بزرگانی چون "آقا میرزا عبدالله" و "آقا حسین قلی خان" یاد کرد.

حافظی اضافه کرد:تار تا پیش از وزیری دارای 25 پرده بود که سه ربع پرده (دودییز بالای دسته، فاسری ودو دییز پایین دسته) توسط این هنرمند به آن افزوده شد.همچنین شش پرده نیز روی نقاره (کاسه کوچک) اضافه کرد که بعدها حذف شد.

زنده یاد"شهریار فریوسفی" دیگر نوازنده تار قدرت مضراب زدن پرش دست چپ و گسستگی فواصل نغمات و استفاده از کلیه سیم های تار را از جمله ویژگی های  وزیری دانست.

این کارشناس موسیقی افزود: وزیری نخستین کسی بود که روی تار نت گذاری کرد و به آن شان و منزلت ویژه ای بخشید.
وی گفت:  وزیری اولین کتاب آموزش تاررا در سال 1300 در 633 صفحه در آلمان به چاپ رساند وضمن اعتلای دانش موسیقی برای ارتقای جایگاه اجتماعی این هنر زحمات زیادی کشید تا نگرش جامعه را تغییر دهد و تلاش کرد تا مردم هنرمند موسیقی را به دید مطرب ننگرند.

فریوسفی افزود: وزیری به کسی اجازه نمی داد تا برای ساز زدن اورا دعوت کند، استاد کلوپی را به این امر اختصاص داده بود و هنرمندان و شاگردان وی دوشنبه شب ها در آنجا جمع می شدند و به اجرای برنامه می پرداختند.
 وزیری اعلام کرد تمام کسانی که به شنیدن ساز علاقه مند هستند می توانند با پرداخت ماهی 20 ریال به عنوان حق عضویت این کلوپ در آیند و از هنر نوازندگان استفاده کنند. 

"شاپور بهروزی" در کتاب "چهره های موسیقی ایران" می نویسد: وزیری از معدود هنرمندانی است که حق بزرگی  به گردن موسیقی معاصر ایران دارد. موسیقی ملی ما با وزیری وارد مرحله تازه ای شد و از مرحله فئودالی به یک رنسانس رسید. وزیری دقیقا ثمره انقلاب مشروطیت است.

وی می افزاید:اکنون نیز مانند زمان فعالیت استاد، برخی معتقدند وزیری موسیقی مارا از راه به در کرده است، زیرا آنان فکر می کنند موسیقی ایرانی یعنی این که سه چهار نفر دور هم بنشینند  وبه سبک زمان  قاجار همنوازی کنند در حالی که وزیری نه تنها لطمه ای به موسیقی ایرانی وارد نکرده، بلکه ظرفیت های ناشناخته آن را کشف کرد و مورد بهره برداری قرار داد.
زنده یاد "روح الله خالقی" از شاگردان  وزیری می گوید:هرگز فکر نمی کردم کسی بتوان در موسیقی ایرانی چنین قطعات جذاب و دلپذیری ترکیب کند.تنها ذوق وزیری بود که توانست درآن موقع که موسیقی در حصار یکنواخت ردیف مقید بود، زنجیرهارا  به گونه ای که لطمه ای به موسیقی وارد نشود، بگسلد.

به گفته خالقی تحلیل وذوق سرشار، آشانایی با سازهای گوناگون و چگونگی ترکیب ملودی با کمپزسیون و ترکیب نغمه ها، آشنایی به روح ادبیات فارسی  امتیازاتی است که در آثار  وزیری به کامل ترین شکل دیده می شود.

علینقی وزیری در شهریور سال 1358در 96 سالگی در گذشت و در آرامگاه بهشت زهرای تهران آرام گرفت.

منبع : خانه موسیقی